పురుష సూక్తమ్
ఓం తచ్చం యోరావృ'ణీమహే | గాతుం యజ్ఞాయ' | గాతుం యజ్ఞప'తయే | దైవీ'' స్వస్తిర'స్తు నః | స్వస్తిర్మాను'షేభ్యః | ఊర్ధ్వం జి'గాతు భేషజం | శం నో' అస్తు ద్విపదే'' | శం చతు'ష్పదే |
ఓం శాంతిః శాంతిః శాంతిః' ‖
సహస్ర'శీర్షా పురు'షః | సహస్రాక్షః సహస్ర'పాత్ |
స భూమిం' విశ్వతో' వృత్వా | అత్య'తిష్ఠద్దశాంగుళమ్ ‖
పురు'ష ఏవేదగ్^మ్ సర్వమ్'' | యద్భూతం యచ్చ భవ్యమ్'' |
ఉతామృ'తత్వ స్యేశా'నః | యదన్నే'నాతిరోహ'తి ‖
ఏతావా'నస్య మహిమా | అతో జ్యాయాగ్'^శ్చ పూరు'షః |
పాదో''ఽస్య విశ్వా' భూతాని' | త్రిపాద'స్యామృతం' దివి ‖
త్రిపాదూర్ధ్వ ఉదైత్పురు'షః | పాదో''ఽస్యేహాఽఽభ'వాత్పునః' |
తతో విష్వణ్-వ్య'క్రామత్ | సాశనానశనే అభి ‖
తస్మా''ద్విరాడ'జాయత | విరాజో అధి పూరు'షః |
స జాతో అత్య'రిచ్యత | పశ్చాద్-భూమిమథో' పురః ‖
యత్పురు'షేణ హవిషా'' | దేవా యజ్ఞమత'న్వత |
వసంతో అ'స్యాసీదాజ్యమ్'' | గ్రీష్మ ఇధ్మశ్శరధ్ధవిః ‖
సప్తాస్యా'సన్-పరిధయః' | త్రిః సప్త సమిధః' కృతాః |
దేవా యద్యజ్ఞం త'న్వానాః | అబ'ధ్నన్-పురు'షం పశుం ‖
తం యజ్ఞం బర్హిషి ప్రౌక్షన్' | పురు'షం జాతమ'గ్రతః |
తేన' దేవా అయ'జంత | సాధ్యా ఋష'యశ్చ యే ‖
తస్మా''ద్యజ్ఞాత్-స'ర్వహుతః' | సంభృ'తం పృషదాజ్యం |
పశూగ్-స్తాగ్^శ్చ'క్రే వాయవ్యాన్' | ఆరణ్యాన్-గ్రామ్యాశ్చ యే ‖
తస్మా''ద్యజ్ఞాత్స'ర్వహుతః' | ఋచః సామా'ని జజ్ఞిరే |
ఛందాగ్^మ్'సి జజ్ఞిరే తస్మా''త్ | యజుస్తస్మా'దజాయత ‖
తస్మాదశ్వా' అజాయంత | యే కే చో'భయాద'తః |
గావో' హ జజ్ఞిరే తస్మా''త్ | తస్మా''జ్జాతా అ'జావయః' ‖
యత్పురు'షం వ్య'దధుః | కతిథా వ్య'కల్పయన్ |
ముఖం కిమ'స్య కౌ బాహూ | కావూరూ పాదా'వుచ్యేతే ‖
బ్రాహ్మణో''ఽస్య ముఖ'మాసీత్ | బాహూ రా'జన్యః' కృతః |
ఊరూ తద'స్య యద్వైశ్యః' | పద్భ్యాగ్^మ్ శూద్రో అ'జాయతః ‖
చంద్రమా మన'సో జాతః | చక్షోః సూర్యో' అజాయత |
ముఖాదింద్ర'శ్చాగ్నిశ్చ' | ప్రాణాద్వాయుర'జాయత ‖
నాభ్యా' ఆసీదంతరి'క్షమ్ | శీర్ష్ణో ద్యౌః సమ'వర్తత |
పద్భ్యాం భూమిర్దిశః శ్రోత్రా''త్ | తథా' లోకాగ్^మ్ అక'ల్పయన్ ‖
వేదాహమే'తం పురు'షం మహాంతమ్'' | ఆదిత్యవ'ర్ణం తమ'సస్తు పారే |
సర్వా'ణి రూపాణి' విచిత్య ధీరః' | నామా'ని కృత్వాఽభివదన్, యదాఽఽస్తే'' ‖
ధాతా పురస్తాద్యము'దాజహార' | శక్రః ప్రవిద్వాన్-ప్రదిశశ్చత'స్రః |
తమేవం విద్వానమృత' ఇహ భ'వతి | నాన్యః పంథా అయ'నాయ విద్యతే ‖
యజ్ఞేన' యజ్ఞమ'యజంత దేవాః | తాని ధర్మా'ణి ప్రథమాన్యా'సన్ |
తే హ నాకం' మహిమానః' సచంతే | యత్ర పూర్వే' సాధ్యాస్సంతి' దేవాః ‖
అద్భ్యః సంభూ'తః పృథివ్యై రసా''చ్చ | విశ్వక'ర్మణః సమ'వర్తతాధి' |
తస్య త్వష్టా' విదధ'ద్రూపమే'తి | తత్పురు'షస్య విశ్వమాజా'నమగ్రే'' ‖
వేదాహమేతం పురు'షం మహాంతమ్'' | ఆదిత్యవ'ర్ణం తమ'సః పర'స్తాత్ |
తమేవం విద్వానమృత' ఇహ భ'వతి | నాన్యః పంథా' విద్యతేఽయ'నాయ ‖
ప్రజాప'తిశ్చరతి గర్భే' అంతః | అజాయ'మానో బహుధా విజా'యతే |
తస్య ధీరాః పరి'జానంతి యోనిమ్'' | మరీ'చీనాం పదమిచ్ఛంతి వేధసః' ‖
యో దేవేభ్య ఆత'పతి | యో దేవానాం'' పురోహి'తః |
పూర్వో యో దేవేభ్యో' జాతః | నమో' రుచాయ బ్రాహ్మ'యే ‖
రుచం' బ్రాహ్మం జనయ'ంతః | దేవా అగ్రే తద'బ్రువన్ |
యస్త్వైవం బ్రా''హ్మణో విద్యాత్ | తస్య దేవా అసన్ వశే'' ‖
హ్రీశ్చ' తే లక్ష్మీశ్చ పత్న్యౌ'' | అహోరాత్రే పార్శ్వే |
నక్ష'త్రాణి రూపమ్ | అశ్వినౌ వ్యాత్తమ్'' |
ఇష్టం మ'నిషాణ | అముం మ'నిషాణ | సర్వం' మనిషాణ ‖
తచ్చం యోరావృ'ణీమహే | గాతుం యజ్ఞాయ' | గాతుం యజ్ఞప'తయే | దైవీ'' స్వస్తిర'స్తు నః | స్వస్తిర్మాను'షేభ్యః | ఊర్ధ్వం జి'గాతు భేషజం | శం నో' అస్తు ద్విపదే'' | శం చతు'ష్పదే |
ఓం శాంతిః శాంతిః శాంతిః' ‖
This stotram is in सरल दॆवनागरी(हिंन्दी). - హిందీ - దేవనాగరి భాషలో
ॐ तच्चं योरावृ'णीमहे | गातुं यज्ञाय' | गातुं यज्ञप'तये | दैवी'' स्वस्तिर'स्तु नः | स्वस्तिर्मानु'षेभ्यः | ऊर्ध्वं जि'गातु भेषजं | शं नो' अस्तु द्विपदे'' | शं चतु'ष्पदे |
ॐ शांतिः शांतिः शांतिः' ‖
सहस्र'शीर्षा पुरु'षः | सहस्राक्षः सहस्र'पात् |
स भूमिं' विश्वतो' वृत्वा | अत्य'तिष्ठद्दशांगुलम् ‖
पुरु'ष एवेदग्^म् सर्वम्'' | यद्भूतं यच्च भव्यम्'' |
उतामृ'तत्व स्येशा'नः | यदन्ने'नातिरोह'ति ‖
एतावा'नस्य महिमा | अतो ज्यायाग्'^श्च पूरु'षः |
पादो''ऽस्य विश्वा' भूतानि' | त्रिपाद'स्यामृतं' दिवि ‖
त्रिपादूर्ध्व उदैत्पुरु'षः | पादो''ऽस्येहाऽऽभ'वात्पुनः' |
ततो विष्वण्-व्य'क्रामत् | साशनानशने अभि ‖
तस्मा''द्विराड'जायत | विराजो अधि पूरु'षः |
स जातो अत्य'रिच्यत | पश्चाद्-भूमिमथो' पुरः ‖
यत्पुरु'षेण हविषा'' | देवा यज्ञमत'न्वत |
वसंतो अ'स्यासीदाज्यम्'' | ग्रीष्म इध्मश्शरध्धविः ‖
सप्तास्या'सन्-परिधयः' | त्रिः सप्त समिधः' कृताः |
देवा यद्यज्ञं त'न्वानाः | अब'ध्नन्-पुरु'षं पशुं ‖
तं यज्ञं बर्हिषि प्रौक्षन्' | पुरु'षं जातम'ग्रतः |
तेन' देवा अय'जंत | साध्या ऋष'यश्च ये ‖
तस्मा''द्यज्ञात्-स'र्वहुतः' | संभृ'तं पृषदाज्यं |
पशूग्-स्ताग्^श्च'क्रे वायव्यान्' | आरण्यान्-ग्राम्याश्च ये ‖
तस्मा''द्यज्ञात्स'र्वहुतः' | ऋचः सामा'नि जज्ञिरे |
छंदाग्^म्'सि जज्ञिरे तस्मा''त् | यजुस्तस्मा'दजायत ‖
तस्मादश्वा' अजायंत | ये के चो'भयाद'तः |
गावो' ह जज्ञिरे तस्मा''त् | तस्मा''ज्जाता अ'जावयः' ‖
यत्पुरु'षं व्य'दधुः | कतिथा व्य'कल्पयन् |
मुखं किम'स्य कौ बाहू | कावूरू पादा'वुच्येते ‖
ब्राह्मणो''ऽस्य मुख'मासीत् | बाहू रा'जन्यः' कृतः |
ऊरू तद'स्य यद्वैश्यः' | पद्भ्याग्^म् शूद्रो अ'जायतः ‖
चंद्रमा मन'सो जातः | चक्षोः सूर्यो' अजायत |
मुखादिंद्र'श्चाग्निश्च' | प्राणाद्वायुर'जायत ‖
नाभ्या' आसीदंतरि'क्षम् | शीर्ष्णो द्यौः सम'वर्तत |
पद्भ्यां भूमिर्दिशः श्रोत्रा''त् | तथा' लोकाग्^म् अक'ल्पयन् ‖
वेदाहमे'तं पुरु'षं महांतम्'' | आदित्यव'र्णं तम'सस्तु पारे |
सर्वा'णि रूपाणि' विचित्य धीरः' | नामा'नि कृत्वाऽभिवदन्, यदाऽऽस्ते'' ‖
धाता पुरस्ताद्यमु'दाजहार' | शक्रः प्रविद्वान्-प्रदिशश्चत'स्रः |
तमेवं विद्वानमृत' इह भ'वति | नान्यः पंथा अय'नाय विद्यते ‖
यज्ञेन' यज्ञम'यजंत देवाः | तानि धर्मा'णि प्रथमान्या'सन् |
ते ह नाकं' महिमानः' सचंते | यत्र पूर्वे' साध्यास्संति' देवाः ‖
अद्भ्यः संभू'तः पृथिव्यै रसा''च्च | विश्वक'र्मणः सम'वर्तताधि' |
तस्य त्वष्टा' विदध'द्रूपमे'ति | तत्पुरु'षस्य विश्वमाजा'नमग्रे'' ‖
वेदाहमेतं पुरु'षं महांतम्'' | आदित्यव'र्णं तम'सः पर'स्तात् |
तमेवं विद्वानमृत' इह भ'वति | नान्यः पंथा' विद्यतेऽय'नाय ‖
प्रजाप'तिश्चरति गर्भे' अंतः | अजाय'मानो बहुधा विजा'यते |
तस्य धीराः परि'जानंति योनिम्'' | मरी'चीनां पदमिच्छंति वेधसः' ‖
यो देवेभ्य आत'पति | यो देवानां'' पुरोहि'तः |
पूर्वो यो देवेभ्यो' जातः | नमो' रुचाय ब्राह्म'ये ‖
रुचं' ब्राह्मं जनय'ंतः | देवा अग्रे तद'ब्रुवन् |
यस्त्वैवं ब्रा''ह्मणो विद्यात् | तस्य देवा असन् वशे'' ‖
ह्रीश्च' ते लक्ष्मीश्च पत्न्यौ'' | अहोरात्रे पार्श्वे |
नक्ष'त्राणि रूपम् | अश्विनौ व्यात्तम्'' |
इष्टं म'निषाण | अमुं म'निषाण | सर्वं' मनिषाण ‖
तच्चं योरावृ'णीमहे | गातुं यज्ञाय' | गातुं यज्ञप'तये | दैवी'' स्वस्तिर'स्तु नः | स्वस्तिर्मानु'षेभ्यः | ऊर्ध्वं जि'गातु भेषजं | शं नो' अस्तु द्विपदे'' | शं चतु'ष्पदे |
ॐ शांतिः शांतिः शांतिः' ‖
This stotram is in plain english - PURUSHHA SOOKTAM
oM tacchaM yoraavRRi'Neemahe | gaatuM yagnyaaya' | gaatuM yagnyapa'taye | daivee'' svastira'stu naH | svastirmaanu'shhebhyaH | oordhvaM ji'gaatu bheshhajaM | shaM no' astu dvipade'' | shaM chatu'shhpade |
oM shaaMtiH shaaMtiH shaaMti'H ‖
sahasra'sheershhaa puru'shhaH | sahasraakshhaH sahasra'paat |
sa bhoomi'M vishvato' vRRitvaa | atya'tishhThaddashaaMguLam ‖
puru'shha evedagM sarvam'' | yadbhootaM yachcha bhavyam'' |
utaamRRi'tatva syeshaa'naH | yadanne'naatiroha'ti ‖
etaavaa'nasya mahimaa | ato jyaayaag'^shcha pooru'shhaH |
paado''.asya vishvaa' bhootaani' | tripaada'syaamRRita'M divi ‖
tripaadoordhva udaitpuru'shhaH | paado''.asyehaa.a.abha'vaatpuna'H |
tato vishhvaN-vya'kraamat | saashanaanashane abhi ‖
tasmaa''dviraaDa'jaayata | viraajo adhi pooru'shhaH |
sa jaato atya'richyata | pashchaad-bhoomimatho' puraH ‖
yatpuru'shheNa havishhaa'' | devaa yagnyamata'nvata |
vasanto a'syaaseedaajyam'' | greeshhma idhmashsharadhdhaviH ‖
saptaasyaa'san-paridhaya'H | triH sapta samidha'H kRRitaaH |
devaa yadyagnyaM ta'nvaanaaH | aba'dhnan-puru'shhaM pashuM ‖
taM yagnyaM barhishhi praukshhan' | puru'shhaM jaatama'grataH |
tena' devaa aya'janta | saadhyaa RRishha'yashcha ye ‖
tasmaa''dyagnyaat-sa'rvahuta'H | saMbhRRi'taM pRRishhadaajyaM |
pashoog-staag^shcha'kre vaayavyaan' | aaraNyaan-graamyaashcha ye ‖
tasmaa''dyagnyaatsa'rvahuta'H | RRichaH saamaa'ni jagnyire |
ChaMdaag'Msi jagnyire tasmaa''t | yajustasmaa'dajaayata ‖
tasmaadashvaa' ajaayanta | ye ke cho'bhayaada'taH |
gaavo' ha jagnyire tasmaa''t | tasmaa''jjaataa a'jaavaya'H ‖
yatpuru'shhaM vya'dadhuH | katithaa vya'kalpayan |
mukhaM kima'sya kau baahoo | kaavooroo paadaa'vuchyete ‖
braahmaNo''.asya mukha'maaseet | baahoo raa'janya'H kRRitaH |
ooroo tada'sya yadvaishya'H | padbhyaagM shoodro a'jaayataH ‖
chaMdramaa mana'so jaataH | chakshhoH sooryo' ajaayata |
mukhaadindra'shchaagnishcha' | praaNaadvaayura'jaayata ‖
naabhyaa' aaseedantari'kshham | sheershhNo dyauH sama'vartata |
padbhyaaM bhoomirdishaH shrotraa''t | tathaa' lokaagM aka'lpayan ‖
vedaahame'taM puru'shhaM mahaaMtam'' | aadityava'rNaM tama'sastu paare |
sarvaa'Ni roopaaNi' vichitya dheera'H | naamaa'ni kRRitvaa.abhivadan, yadaa.a.aste'' ‖
dhaataa purastaadyamu'daajahaara' | shakraH pravidvaan-pradishashchata'sraH |
tamevaM vidvaanamRRita' iha bha'vati | naanyaH panthaa aya'naaya vidyate ‖
yagnyena' yagnyama'yajaMta devaaH | taani dharmaa'Ni prathamaanyaa'san |
te ha naaka'M mahimaana'H sachante | yatra poorve' saadhyaassanti' devaaH ‖
adbhyaH saMbhoo'taH pRRithivyai rasaa''chcha | vishvaka'rmaNaH sama'vartataadhi' |
tasya tvashhTaa' vidadha'droopame'ti | tatpuru'shhasya vishvamaajaa'namagre'' ‖
vedaahametaM puru'shhaM mahaantam'' | aadityava'rNaM tama'saH para'staat |
tamevaM vidvaanamRRita' iha bha'vati | naanyaH panthaa' vidyate.aya'naaya ‖
prajaapa'tishcharati garbhe' antaH | ajaaya'maano bahudhaa vijaa'yate |
tasya dheeraaH pari'jaananti yonim'' | maree'cheenaaM padamicChanti vedhasa'H ‖
yo devebhya aata'pati | yo devaanaa''M purohi'taH |
poorvo yo devebhyo' jaataH | namo' ruchaaya braahma'ye ‖
rucha'M braahmaM janaya'ntaH | devaa agre tada'bruvan |
yastvaivaM braa''hmaNo vidyaat | tasya devaa asan vashe'' ‖
hreeshcha' te lakshhmeeshcha patnyau'' | ahoraatre paarshve |
nakshha'traaNi roopam | ashvinau vyaattam'' |
ishhTaM ma'nishhaaNa | amuM ma'nishhaaNa | sarva'M manishhaaNa ‖
tacchaM yoraavRRi'Neemahe | gaatuM yagnyaaya' | gaatuM yagnyapa'taye | daivee'' svastira'stu naH | svastirmaanu'shhebhyaH | oordhvaM ji'gaatu bheshhajaM | shaM no' astu dvipade'' | shaM chatu'shhpade |
oM shaaMtiH shaaMtiH shaaMti'H ‖
