 |
| భగవాన్ విష్ను & భగవతి లక్ష్మి |
* ప్రతినెలలో పూర్ణిమకి ముందు వచ్చే ఏకాదశిని "శుద్ధేకాదశి(శుద్ధ ఏకాదశి)" అంటారు. సంవత్సరం మొత్తంలోఇటువంటిశుద్ధ ఏకాదశులు 12 వుంటాయి.
ప్రతి నేలా అమావాస్య కి ముందు వచ్చే ఏకాదశి ని " బహుళ ఏకాదశి " సంవత్సరం మొత్తం లో ఇటు వంటి బహుళ ఏకాదషులు 12 ఉంటాయి .. వీటిలో ప్రతి ఏకాదశికి ప్రాముఖ్యత వున్నా, నాలుగు ఏకాదశులనువిశేషదాయకంగా పరిగణిస్తాము. అవి:
- 1.ఆషాడ శుద్ధ ఏకాదశి.(తొలేకాదశి/శయనేకాదశి)
- 2. కార్తీక శుద్ధ ఏకాదశి
- 3. పుష్య శుద్ధ ఏకాదశి (వైకుంఠ ఏకాదశి/ముక్కోటి ఏకాదశి)
- 4.మాఘ శుద్ధ ఏకాదశి (భీష్మ ఏకాదశి)
వైకుంఠ ఏకాదశి/ ముక్కోటి ఏకాదశి
పుష్య శుద్ధ ఏకాదశిని వైకుంఠ ఏకాదశి లేక ముక్కోటి ఏకాదశి అంటారు. ఒక చిన్న స్థలం ఉంటే తూర్పు దిక్కుగా నిలుచుంటే దానికి నిట్టనిలువుగా తూర్పు పశ్చిమాలు, అడ్డంగా ఉత్తర దక్షిణాలూ వుంటాయి. ఈ ఉత్త్తర దక్షిణ విభాగాన్ని ప్రాచీనులు కేవలం ప్రదేశాలకి మాత్రమే పరిమితం చేయకుండా కాలంలోనూ, శరీరంలోను కూడా ఈ విభాగాన్ని చేశారు.- కాలంలో ఉత్తరం పగలు; దక్షిణం రాత్రి
- కుడి చేయి దక్షిణం; ఎడమ చేయి ఉత్తరం
- ఎక్కడైనా (ఉత్తర - దక్షిణాలలో) ఉత్తరమే పవిత్రమైనది, శ్రేష్టమైనది.
సూర్యుడు ఉత్తరాయణానికి మారేముందు వచ్చే ఏకాదశినే వైకుంఠ ఏకాదశి లేదా ముక్కోటి ఏకాదశి అంటారు. ఈ రోజున వైకుంఠ వాకిళ్లు తెరుచుకొని ఉంటాయని వైష్ణవాలయాలలో గల ఉత్తర ద్వారం వద్ద భక్తులు తెల్లవారుజామునే భగవద్దర్శనార్థం వేచిఉంటారు. ఈరోజు మహావిష్ణువు గరుడ వాహనారూఢుడై మూడుకోట్ల దేవతలతో భూలోకానికి దిగివచ్చి భక్తులకు దర్శనమిస్తాడు కనుక దీనికి ముక్కోటి ఏకాదశి అనే పేరు వచ్చిందంటారు. ఈ ఒక్క ఏకాదశి మూడుకోట్ల ఏకాదశులతో సమమైన పవిత్రతను సంతరించుకున్నందువల్ల దీన్ని ముక్కోటి ఏకాదశి అంటారని కూడా చెబుతారు.
మరింత సమాచరం:
ఏడాదికి 24 ఏకాదశులు వస్తాయి. సూర్యుడు ఉత్తరాయణానికి మారే ముందు వచ్చే ధనుర్మాస శుద్ధ ఏకాదశినే వైకుంఠ ఏకాదశి లేదా ముక్కోటి ఏకాదశి అంటారు. సూర్యుడు ధనుస్సులో ప్రవేశించిన అనంతరం మకర సంక్రమణం వరకు జరిగే 'మార్గం' మధ్య ముక్కోటి ఏకాదశి వస్తుంది. ఈ రోజున వైకుంఠ వాకిళ్లు తెరుచుకొని ఉంటాయని వైష్ణవాలయాలలో గల ఉత్తర ద్వారం వద్ద భక్తులు తెల్లవారుజామునే భగవద్దర్శనార్థం వేచి ఉంటారు. ఈ రోజు మహావిష్ణువు గరుడ వాహనారూఢుడై మూడు కోట్ల దేవతలతో భూలోకానికి దిగివచ్చి భక్తులకు దర్శనమిస్తాడు కనుక దీనికి ముక్కోటి ఏకాదశి అనే పేరు వచ్చిందంటారు. ఈ ఒక్క ఏకాదశి మూడు కోట్ల ఏకాదశులతో సమమైన పవిత్రతను సంతరించుకున్నందువల్ల దీన్ని ముక్కోటి ఏకాదశి అంటారని కూడా చెబుతారు. ముక్కోటి ఏకాదశి నాడే హాలాహలం, అమృతం రెండూ పుట్టాయి. ఈ రోజునే శివుడు హాలాహలం మింగాడు. మహాబారత యుద్ధంలో భగవద్గీతను కృష్ణుడు అర్జునునికి ఇదే రోజున ఉపదేశించాడని విశ్వాసం ఉంది.
ఈ రోజున వైష్ణవ ఆలయాల్లో ప్రత్యేక పూజలు, హోమాలు, ప్రవచనాలు, ప్రసంగాలు ఉంటాయి. ఈ రోజున ముఖ్యమైనవి ఉపవాసం, జాగరణ. అటు తర్వాత జపం, ధ్యానం.విష్ణుపురాణం ప్రకారం ఇద్దరు రాక్షసులు తనకు వ్యతిరేకంగా ఉన్నా మహావిష్ణువు వారి కోసం తన వైకుంఠ ద్వారాలను తెరిచాడనీ, తమ కథ విని, వైకుంఠ ద్వారం గుండా వస్తున్న విష్ణు స్వరూపాన్ని చూసిన వారికి వైకుంఠం ప్రవేశం కల్పించాలనీ వారు కోరారు. అందుజేతనే ఆ రోజును వైకుంఠ ద్వారాన్ని తలపించే విధంగా వైష్ణవ ఆలయాల్లో ద్వారాలను ఏర్పాటు చేస్తారు. మామూలు రోజుల్లో దేవాలయాల ఉత్తర ద్వారాలు మూసి ఉంచుతారు. కానీ ఈ రోజు భక్తులు ఆ ఉత్తరద్వారం గుండా వెళ్ళి దర్శనం చేసుకొంటారు. తిరువతిలో కూడా ఈ రోజును వైకుంఠద్వారం పేరిట ఉన్న ప్రత్యేక ద్వారాన్ని తెరిచి ఉంచుతారు.
పద్మ పురాణం ప్రకారం విష్ణువునుంచి ఉద్భవించిన శక్తి ముర అనే రాక్షసుడిని సంహరించిన రోజు వైకుంఠ ఏకాదశి. ముర అనే రాక్షసుడి దురాగతాలు భరించలేక దేవతలు విష్ణువు శరణువేడగా ఆయన వాడితో తలపడి వాడిని సంహరించేందుకు ప్రత్యేక అస్త్రం కావాలని గ్రహించి బదరికాశ్రమంలోని హైమావతి గుహలోకి ప్రవేశించాడు. అక్కడ విశ్రమిస్తున్న విష్ణువును ముర సంహరించేందుకు ప్రయత్నించగా ఆయన నుంచి ఒక శక్తి ఉద్భవించి తన కంటి చూపుతో మురను కాల్చి వేసింది. అప్పుడు విష్ణువు సంతసించి ఆమెకు ఏకాదశి అని పేరు పెట్టి వరం కోరుకోమని చెప్పాడు. ఆ రోజున ఉపవాసం ఉన్న వారి పాపాలను పరిహరించాలని ఆమె కోరింది. ధనుర్మాస శుక్ల ఏకాదశి రోజున ఉపవాసం ఉన్న వారికి వైకుంఠప్రాప్తి కలుగుతుందని విష్ణువు వరమిచ్చాడు. వైకుంఠ ఏకాదశి రోజు ముర బియ్యంలో దాక్కుంటాడని, అందుకే బియ్యంతో చేసిన ఏ పదార్థం తినకుండా ఉండాలని అంటారు. ఈ రోజున ఉపవాసం ఉంటే మిగతా 23 ఏకాదశులు ఉపవాసం ఉన్నట్టే అని విష్ణుపురాణం చెబుతోంది. ముర అంటే తామసిక, రాజసిక గుణాలకు, అరిషడ్వర్గాలకు ప్రతీక. వీటిని ఉపవాస జాగరణల ద్వారా జయిస్తే సత్వ గుణం లభించి తద్వారా ముక్తికి మార్గం ఏర్పడుతుంది. వరి అన్నంలో ముర నివాసం ఉంటాడు కనుక మందబుద్ధిని ఇచ్చిని జాగురూకతను దెబ్బతీస్తాడని అంతరార్థం.ఏకాదశినాడు ఉపవాసం ఉండి, ద్వాదశినాడు అన్న దానం చేస్తారు. ఒకరోజు భోజనం చేయక తరువాతి రోజు చేయడం వలన జిహ్వకు భోజనం రుచి తెలుస్తుంది.
గీతోపదేశం జరిగిన రోజు కనుక 'భగవద్గీత' పుస్తకదానం చేస్తారు.
వైకుంఠ ఏకాదశి అనే నమానికి అర్ధం యేమిటి ?
వైకుంఠ ఏకాదశి అనే పేరులో వైకుంఠ, ఏకాదశి అని రెండు పదాలున్నాయి. వైకుంఠ శబ్దం ఆకారాంత పుంలింగం. ఇది విష్ణువునూ, విష్ణువుండే స్థానాన్ని కూడా సూచిస్తుంది. చాక్షుస మన్వంతరంలో వికుంఠ అనే ఆమె నుండి అవతరించినందున విష్ణువు "వైకుంఠః" (వైకుంఠుడు) అయ్యాడు. అదేకాక జీవులకు నియంత, జీవులకు సాక్షి, భూతముల స్వేచ్ఛావిహారాన్ని అణచేవాడు - అని అర్ధాలున్నాయి.వైకుంఠ ఏకాదశి పండగ ఆచరించడం ఎలా ?
ఈరోజు పూర్తిగా ఉపవసించాలి;- తులసి తీర్థం తప్ప ఏదీ తీసుకోకూడదు.
- ద్వాదశి నాడు అతిథి లేకుండా భుజించకూడదు.
- ఈనాడు ఉపవసించినవారు పాప విముక్తులవుతారంటారు.
ఉప అంటే దగ్గరగా, వాసం అంటే ఉండటం;
దైవానికి దగ్గరవాలనేదే ఉపవాసంలోని ఆశయం. పూజ, జపం, ధ్యానం లేదా ఉపాసన మొదలైన సాధనల ద్వారా మనసును మాధవుడిపై లగ్నం చేయాలి.ఏకాదశి వ్రతం నియమాలు :
1. దశమి నాడు రాత్రి నిరాహారులై ఉండాలి.2. ఏకాదశి రోజు మొత్తం ఉపవాసం ఉండాలి.
3. అసత్య మాడరాదు.
4. స్త్రీ సాంగత్యం పనికి రాదు.
5. చెడ్డ పనులు, దుష్ట ఆలోచనలు చేయకూడదు.
6. ఆ రోజు రాత్రంతా జాగరణ చేయాలి.
7. అన్నదానం చేయాలి.
జ్యోతిష్య నిపుణులు చెబుతు న్న మాట:
ఏకాదశి రోజున నిష్ఠతో పూజ నియమాలు ఆచరించే వారికి పుణ్యఫలముతో పాటు కార్యానుసిద్ధి చేకూరుతుందని జ్యోతిష్య నిపుణులు అంటున్నారు.ఇంకా వైకుంఠ ఏకాదశి రోజున నిష్ఠనియమాలతో వ్రతమాచరించే వారికి మరో జన్మంటూ ఉండదని పురాణాలు చెబుతున్నాయి. ముక్కోటి ఏకాదశిన మరణించేవారికి వైకుంఠవాసం సిద్ధిస్తుందని, స్వర్గంలోని తలుపులు వారికోసం తెరిచే ఉంటాయని శాస్త్రాలు పేర్కొంటున్నాయి. ముల్లోకాలను నడిపించే విష్ణుమూర్తిని ముక్కోటి ఏకాదశిన స్తుతించే వారికి మోక్షం ప్రాప్తిస్తుంది.
అందుచేత వైకుంఠ ఏకాదశి (జనవరి -11) రోజున ఉదయం ఐదు గంటలకే లేచి, శుచిగా స్నానమాచరించాలి. పూజా మందిరమును శుభ్రపరచి, గడపకు పసుపు, కుంకుమలు, తోరణాలు, ముగ్గులతో అలంకరించుకోవాలి. తలస్నానము చేసి తెలుపు రంగు దుస్తులు ధరించాలి. పూజామందిరంలోని విష్ణుమూర్తి పటాలకు పసుపు, కుంకుమ, చందనం వంటి సుగంధద్రవ్యాలతో అలంకరించుకోవాలి.
విష్ణుమూర్తి పటం లేదా విగ్రహం ముందు కలశమును పెట్టి దానిపై తెలుపు రంగు వస్త్రముతో కప్పి, టెంకాయ మామిడి తోరణాలతో సిద్ధం చేసుకోవాలి. పూజకు తామరపువ్వులు, తులసి దళములు ఉపయోగించాలి.ఇకపోతే... వైకుంఠ ఏకాదశి రోజున జాజిపువ్వులతో అల్లిన మాలను విష్ణుమూర్తికి సమర్పించినట్లైతే సర్వపాపాలు తొలగిపోతాయని పురాణాలు చెబుతున్నాయి. అందుచేత జాజిమాలను విష్ణుమూర్తి పటానికి వేసి, పాయసం, తీపి పదార్థాలు, ఆకుపచ్చని పండ్లను నైవేద్యం సమర్పించి శ్రీహరిని స్తుతించడం శుభప్రధమని పండితులు చెబుతున్నారు.
ఆ రోజున మధ్యాహ్నం 12 గంటల్లోపు పూజను పూర్తి చేయాలి. దీపారాధనకు ఎర్రటి ప్రమిదలను ఉపయోగించాలి. వెలిగించే వత్తులు తామర వత్తులుగా, వాటి సంఖ్య ఐదుగా ఉండాలి.
కొబ్బరి నూనెను వాడాలి. ముక్కోటి ఏకాదశి నాడు చేసే విష్ణు పూజ, గీతా పారాయణం, గోవింద నామ స్మరణం, పురాణ శ్రవణం మోక్ష ప్రాప్తి కలిగిస్తాయి. ఇవన్నీ చేయకపోయినా.. ఓం నమోనారాయణాయ అనే మంత్రాన్ని 108 సార్లు జపించడం ద్వారా మీరనుకున్న కార్యాలు దిగ్విజయంగా పూర్తవుతాయి. ఇంకా ఏకాదశి రోజు విష్ణు, వేంకటేశ్వర స్వామి ఆలయాలను దర్శించుకోవచ్చు.
పండుగ ప్రాశస్త్యం ఘాదలు:
ముక్కోటి ఏకాదశి ప్రాశస్త్యాన్ని వివరించే కొన్ని పురాణ కథనాలు ప్రచారంలో ఉన్నాయివైఖానసుడి ఘాద:
పర్వతమహర్షి సూచనమేరకు వైఖానసుడనే రాజు వైకుంఠ ఏకాదశి వ్రతాన్ని ఆచరించినందువల్ల నరక బాధలనుభవించే పితృదేవతలు విముక్తులై స్వర్గలోకానికి వెళ్లారట!మురాసురుడి ఘాద:
కృతయుగంలో ముర అనే రాక్షసుడు దేవతలను, సత్పురుషులను బాధించేవాడు. దేవతలు తమ గోడును విష్ణుమూర్తికి విన్నవించి, రక్షించమని ప్రార్థించారు. విష్ణువు మురాసురుడిపై దండెత్తి, మొదట రాక్షస సైన్యాన్ని సంహరించాడు. కాని మురాసురుడు మాత్రం తప్పించుకొని వెళ్లి, సాగరగర్భంలో దాక్కున్నాడు. మురాసురుణ్ని బయటకు రప్పించే ఉపాయాన్ని విష్ణువు ఆలోచించి, ఒక గుహలోకి వెళ్లాడు. విష్ణువు నిద్రిస్తున్నాడని భ్రమించిన మురాసురుడు, విష్ణువును వధించడానికి అదే అనువైన సమయమని కత్తిని ఎత్తాడు. అంతే! వెంటనే మహాలక్ష్మి దుర్గ రూపంలో అక్కడ ప్రత్యక్షమై, మురాసురుణ్ని సంహరించింది. విష్ణువు లేచి ఆమెను మెచ్చుకొని, ఆమెకు 'ఏకాదశి' అనే బిరుదునిచ్చాడు! అప్పటినుంచి ఏకాదశీ వ్రతం ప్రాచుర్యం పొందింది.పుత్రద ఏకాదశి ఘాద:
వైకుంఠ ఏకాదశినే పుత్రద ఏకాదశి అని కూడా పిలుస్తారు. దీని గొప్పతనాన్ని వివరించే కథ : పూర్వం మహారాజు "సుకేతుడు" 'భద్రావతి' రాజ్యాన్ని పరిపాలించేవాడు. అతని భార్య 'చంపక'; మహరాణి అయినా, గృహస్ధు ధర్మాన్ని చక్కగా నిర్వహిస్తూ అతిధి అభ్యాగతులను గౌరవిస్తూ, భర్తను పూజిస్తూ, ఇంకా ఎన్నో పుణ్యకార్యాలు వ్రతాలు చేస్తూ ఉండేది. వారికి పుత్రులు లేకపోవడం జీవితంలో తీరని లోటుగా మారింది. వారు పుత్రకాంక్షతో ఎన్నో తీర్ధాలను సేవిస్తూ, ఒక పుణ్యతీర్ధం వద్ద కొందరు మహర్షులు తపస్సుల చేసుకుంటున్నారనే 'వార్త' తెలుసుకొని, వారిని సేవించి తనకు పుత్రభిక్ష పెట్టమని ప్రార్ధిస్తాడు. వారు మహారాజు వేదనను గ్రహించి, మీకు పుత్రసంతాన భాగ్యము తప్పక కలుగుతుందని దీవిస్తూ, నేడు 'పుత్రద ఏకాదశి' గావున నీవు నీ భార్యతో ఈ ఏకాదశి వ్రతాన్ని ఆచరించిన యెడల మీ కోరిక తప్పక నెరవేరుతుంది అని చెప్తారు. అంత, ఆ వ్రత విధానాన్ని వారి ద్వారా తెలుసుకొని, వారికి మనఃపూర్వకముగా ప్రణమిల్లి శెలవు తీసుకుంటాడు. వెంటనే నగరానికి చేరుకుని జరిగిన విషయాన్ని భార్య 'చంపక'కు చెప్తాడు. ఆమె సంతోషించి వారిద్దరు భక్తి శ్రద్ధలతో శ్రీ లక్ష్మీనారాయణులను, పార్వతీ పరమేశ్వరులను పూజించి మహర్షులు ఉపదేశించిన విధంగా 'ఏకాదశీ వ్రతాన్ని' చేస్తారు. అనంతరం కొద్దికాలానికి కుమారుడు కలుగుతాడు. ఆ పిల్లవాడు పెద్దవాడైన తరువాత తల్లితండ్రుల కోరిక ప్రకారం యువరాజవుతాడు.ఆయన పరిపాలనలో ఏకాదశ వ్రతాన్ని ప్రజలందరిచేత ఈ వ్రతాన్ని చేయిస్తాడు.తాత్త్విక సందేశం
విష్ణువు ఉండే గుహ ఎక్కడో లేదు, దేహమే దేవాలయమని శాస్త్రనిర్ణయం. కైవల్యోపనిషత్తు తెలిపినట్లుగా, ప్రతి మానవ హృదయగుహలోను పరమాత్మ ప్రకాశిస్తున్నాడు (నిహితం గుహాయాం విభ్రాజతే). అంతదగ్గరలో ఉన్న పరమాత్మను ఉద్దేశించి, ఏకాదశీవ్రతాన్ని నియమంగా ఆచరించడమంటే, ఉపవాసం ద్వారా ఏకాదశేంద్రియాలను నిగ్రహించి, పూజ-జపం-ధ్యానం మొదలైన సాధనల ద్వారా ఆరాధించడమని భావం. పంచజ్ఞానేంద్రియాలు (కళ్లు, చెవులు, మొదలైనవి) పంచ కర్మేంద్రియాలు (కాళ్లు, చేతులు మొదలైనవి), మనస్సు అనే పదకొండు ఇంద్రియాల ద్వారానే మనం పాపాలు చేస్తాం; ఆ పదకొండే అజ్ఞానానికి స్థానం. అందుకే పదకొండు స్థానాల్లో ఉన్న అజ్ఞానానికి ప్రతినిధి అయిన మురాసురుణ్ని, జ్ఞానప్రదాయిని అయిన ఏకాదశి మాత్రమే సంహరించగలదు. అందుకే ఏకాదశీవ్రతాన్ని నిష్ఠగా ఆచరించినవారు జ్ఞానవంతులవుతారు.
వైకుంఠ ద్వారం
శ్రీరంగం లోని శ్రీ రంగనాథస్వామి దేవాలయంలో వైకుంఠ ఏకాదశి ఉత్సవాలు 21 రోజులు జరుగుతాయి. దీనిలో మొదటి భాగాన్ని పాగల్ పట్టు (ఉదయం పూజ) అని రెండవ భాగాన్ని ఇర పట్టు (రాత్రి పూజ) అని పిలుస్తారు. విష్ణువు అవతారమైన రంగనాథస్వామిని ఆరోజు వజ్రాలతో చేసిన వస్త్రాల్ని అలంకరించి వెయ్యి స్తంభాల ప్రాంగణంలోనికి వైకుంఠ ద్వారం గుండా తీసుకొని వచ్చి అక్కడ భక్తులకు దర్శనమిస్తారు. ఈ ద్వారం గుండా వెళ్ళిన భక్తులు వైకుంఠం చేరుకుంటారని భక్తుల నమ్మకం.తిరుపతిలోని శ్రీ వేంకటేశ్వర స్వామివారి దేవాలయంలో కూడా ఇదే మాదిరిగా వైకుంఠద్వార ప్రవేశం; తదనంతరం దైవదర్శనం అనుమతిస్తారు. ఈ ఏకాదశికి ముందురోజు అనగా దశమినాటి రాత్రి ఏకాంత సేవానంతరం బంగారు వాకిలి మూసివేస్తారు. పిదప తెల్లవారు జామున వైకుంఠ ఏకాదశినాడు సుప్రభాతం మొదలుకొని మరునాడు అనగా ద్వాదశినాటి రాత్రి ఏకాంతసేవ వరకూ శ్రీవారి గర్భాలయానికి ఆనుకొనియున్న వైకుంఠద్వారాన్ని తెరచి వుంచుతారు. ఈ రెండు రోజులూ భక్తులు శ్రీవారి దర్శనం తర్వాత ముక్కోటి ప్రదక్షిణ మార్గంలో వెళ్తారు.
తెలంగాణాలోని ఆదిలాబాద్ జిల్లా బెజ్జూర్ మండలకేంద్రంలో ఉన్న శ్రీరంగనాయక స్వామీ వారి క్షేత్రం విశిష్టతను కలిగి ఉన్నది. యిక్కడ స్వామివారు శేషతల్పముపైన శేయనించి నాభిమద్యమున బ్రహ్మ ని కలిగి అనంత దేవతాముర్తులతో కనిపించును.. యిక్కడ ఉండు విగ్రహం మరేచోట దర్శనం యివ్వదు.. యిక్కడ వైకుంట ఏకాదశి 3 రొజుల పాటు జాతర ఉత్సవాలు ఘనంగా జరుగుతాయి. ఈ ఆలయం ఉత్తర ద్వారాన్ని కలిగిఉన్నది. మరియు కార్తికమాస శివరాత్రి ఉత్సవాలు వైభవంగా జరుగుతాయి.
మీ కొటీ మధవ్ బాలు చౌదరి
చదివినందుకు ధన్యవాదలు
ENGLISH VERSION
Ekadasi - The Appearance and Purpose of This Special Day
Bhaktisiddhanta Sarasvati Thakura. There are many stories of Ekadasi in the Puranas, but most explain the material benefits and blessings one gets from observing Ekadasi. This article, based on the conversation between Srila Vyasadeva and Jaimini Rishi, gives the real spiritual reason for following the vow of Ekadasi as emphasized by Sri Caitanya Mahaprabhu in Sri Caitanya-caritamrita and later by Srila Prabhupada.)Many devotees are very inquisitive about the appearance of Sri Ekadasi and about her special characteristics. Therefore I am presenting this description from the 14th chapter of the Padma Purana, from the section entitled "Kriya-sagara-sara".
Once the great sage Jaimini Rishi said to his spiritual master, "O Gurudeva! Previously, by your mercy, you described to me the history of the Ganga River, the benefits of worshiping Vishnu, the giving of grains in charity, the giving of water in charity, and the magnanimity of drinking water that has been used to wash the feet of the brahmanas. O best of sages, Sri Gurudeva, now, with great enthusiasm, I desire to hear of the benefits of fasting on Ekadasi and of the appearance of Ekadasi."
"O Gurudeva! When did Ekadasi take birth and from whom did she appear? What are the rules of fasting on the day of Ekadasi? Please describe the benefits of following this vow and when it should be followed. Who is the utmost worshipable presiding deity of Sri Ekadasi? What are the faults in not observing Ekadasi properly? Please bestow your mercy upon me and tell about these subjects, as you are the only personality able to do so."
Srila Vyasadeva, upon hearing this inquiry from Jaimini Rishi, became situated in transcendental bliss. "O brahmana sage Jaimini! The results of following Ekadasi can be perfectly described by the Supreme Lord, Narayana, because Sri Narayana is the only personality capable of describing them in full. But I will give a very brief description in answer to your question."
"At the beginning of the material creation, the Supreme Lord created the moving and non-moving living entities within this world made of five gross material elements. Simultaneously, for the purpose of punishing the evil human beings, He created a personality whose form was the embodiment of the worst kinds of sin (Papa-purusha). The different limbs of this personality were constructed of various sinful activities. His head was made of the sin of murdering a brahmana, his two eyes were the form of drinking intoxicants, his mouth was made from the sin of stealing gold, his ears were the form of the sin of having illicit connection with the spiritual master’s wife, his nose was of the sin of killing one’s wife, his arms the form of the sin of killing a cow, his neck was made of the sin of stealing accumulated wealth, his chest of the sin of abortion, his lower chest of the sin of having sex with another’s wife, his stomach of the sin of killings one’s relatives, his navel of the sin of killing those who are dependent on him, his waist of the sin of egotistical self-appraisal, his thighs of the sin of offending the guru, his genitals of the sin of selling one’s daughter, his buttocks of the sin of telling confidential matters, his feet of the sin of killing one’s father, and his hair was the form of all sorts of less severe sinful activities. In this way, a horrible personality embodying all sinful activities and vices was created. His bodily color is black, and his eyes are yellow. He inflicts extreme misery upon sinful persons.
"The Supreme Personality of Godhead, Lord Vishnu, upon seeing this personality of sin began to think to Himself as follows: ‘I am the creator of the miseries and happiness for the living entities. I am their master because I have created this personality of sin, who gives distress to all dishonest, deceitful and sinful persons. Now I must create someone who will control this personality’. At this time Sri Bhagavan created the personality of Yamaraja and the different hellish planetary systems. Those living entities who are very sinful will be sent after death to Yamaraja, who will in turn, according to their sins, send them to an appropritate hellish region to suffer.
"After these adjustments had been made, the Supreme Lord, who is the giver of distress and happiness to the living entities, went to the house of Yamaraja, with the help of Garuda, the king of birds. When Yamaraja saw that Lord Vishnu had arrived, he immediately washed His feet and made an offering unto Him. He then had Him sit upon a golden throne. The Supreme Lord Vishnu became seated upon the throne, whereupon He heard very loud crying sounds from the southern direction. He became surprised by this and inquired of Yamaraja, ‘From where is this loud crying coming?’
"Yamaraja in reply said, ‘O Deva! The different living entities of the earthly planetary systems have fallen to the hellish regions. They are suffering extremely for their misdeeds. The horrible crying is because of suffering from the inflictions of their past bad actions.’
"After hearing this the Supreme Lord Vishnu went to the hellish region to the south. When the inhabitants saw who had come they began to cry even louder. The heart of the Supreme Lord Vishnu became filled with compassion. Lord Vishnu thought to Himself, ‘I have created all this progeny, and it is because of Me that they are suffering.’"
Vyasadeva continued: "O Jaimini, just listen to what the Supreme Lord did next. After the merciful Supreme Lord thought over what He had previously considered, He suddenly manifested from His own form the deity of the lunar day Ekadasi. Afterward, the different sinful living entities began to follow the vow of Ekadasi and were then elevated quickly to the abode of Vaikuntha. O my child Jaimini, therefore the lunar day of Ekadasi is the selfsame form of the Supreme Lord, Vishnu, and the Supersoul within the heart of the living entities. Sri Ekadasi is the utmost pious activity and is situated as the head among all vows.
"Following the ascension of Sri Ekadasi, that personality who is the form of sinful activity gradually saw the influence that she, Ekadasi, had. Thus, he approached Lord Vishnu with doubts in his heart and began offering many prayers, whereupon Lord Vishnu became very pleased and said, ‘I have become very pleased by your nice offerings. What boon is it that you want?’
"The Papa-purusha replied, "I am Your created progeny, and it is through me that you wanted distress given to the living entities who are very sinful. But now, by the influence of Sri Ekadasi, I have become all but destroyed. O Prabhu! After I die all of Your parts and parcels who have accepted material bodies will become liberated and return to the abode of Vaikuntha (the spiritual domain). If this liberation of all living entities takes place, then who will carry on Your activities? There will be no one to enact the pastimes in the earthly planetary systems! O Keshava! If you want these eternal pastimes to carry on, then You please save me from the fear of Ekadasi. No type of pious activity can bind me. But Ekadasi only, being Your own manifested form, can impede me. Out of fear of Sri Ekadasi I have fled and taken shelter of men; animals; insects; hills; trees; moving and non-moving living entities; rivers; oceans; forests; heavenly, earthly and hellish planetary systems; demigods; and the Gandharvas. I cannot find a place where I can be free from the fear of Sri Ekadasi. O my Master! I am a product of Your creation, so therefore very mercifully direct me to a place where I can reside fearlessly.’"
Vyasadeva then said to Jaimini, "After saying this, the embodiment of all sinful activities (Papa-purusha) fell down at the feet of the Supreme Lord Vishnu, who is the destroyer of all miseries and began to cry.
"After this, Lord Vishnu, observing the condition of the Papa-purusha, with laughter began to speak thus: ‘O Papa-purusha, rise up! Don’t lament any longer. Just listen, and I’ll tell you where you can stay on the lunar day of Ekadasi. On the date of Sri Ekadasi, which is the benefactor of the three planetary systems, you can take shelter of foodstuffs in the form of grains. There is no reason to worry about this any more, because My form as Sri Ekadasi will no longer impede you.’ After giving direction to the Papa-purusha, the Supreme Lord Vishnu disappeared and the Papa-purusha returned to the performance of his own activities.
"Therefore, those persons who are serious about the ultimate benefit of the soul will never eat grains on Ekadasi. According to the instructions of Lord Vishnu, every kind of sinful activity that can be found in the material world takes its residence in this place of (grains) foodstuff. Whoever follows Ekadasi is freed from all sins and never enters into the hellish regions. If one doesn’t follow Ekadasi because of illusion, he is still considered the utmost sinner. For every mouthful of grain that is eaten by a resident of the earthly region (on Ekadasi), one receives the effect of killing millions of brahmanas. It is definitely necessary that one give up eating grains on Ekadasi. I very strongly say again and again, ‘On Ekadasi, do not eat grains, do not eat grains, do not eat grains!’ Whether one be a kshatriya, vaishya, shudra, or of any family, he should follow the lunar day of Ekadasi. From this the perfection of varna and ashrama will be attained. Especially since if one (even) by trickery follows Ekadasi, all his sins become destroyed and he very easily attains the supreme goal, the abode of Vaikuntha."
Additional Information
From the above article and story we can understand that Ekadasi is a form of Lord Vishnu, and by observing the Ekadasi vow, it not only decreases the amount of sin (bad karma) we imbibe, but it also eats up sinful reactions to help pave our way back to the abode of Lord Vishnu, Vaikuntha. This is also why Ekadasi is called "The mother of devotion". It helps remove the obstacles on our path of devotional service to the Lord.
Ekadasi generally falls on the 11th day after the new moon, and the 11th day after the full moon. Eka means one and dasi is the feminine form of dasa, which means ten. Together it means eleven. Only occasionally may it fall on a different day. So it is on these days that devotees and devout Hindus will follow the vow of Ekadasi and not eat any beans or grains, or products with such substances in them. Thus, the diet is expected to be simple and plain as part of the mood of renunciation, and preferably only once in the day if possible. Other recommendations include that the food should be made of vegetables, fruit, water, milk products, nuts, sugar, and roots that are grown underground (except beet roots). Restrictions include spinach, eggplant, asafetida, and sea salt, but rock salt is alright.
Since there are 12 months in a year, with two Ekadasis in each month, there are 24 Ekadasis in each year. Each Ekadasi has a name, that are Utpanna, Mokshada, Saphala, Putrada, Shat-tila, Jaya, Vijaya, Amalaki, Papamocani, Kamada, Varuthini, Mohini, Apara, Nirjala, Yogini, Padma (Devashayani), Kamika, Putrada, Aja, Parivartini, Indira, Papankusha, Rama, and Haribodhini (Devotthani). Occasionally there are two extra Ekadasis that happen in a lunar leap year, which are Padmini and Parama.
Each Ekadasi day has particular benefits and blessings that one can attain by the performance of specific activities done on that day. By engaging in the extra study to learn what these are, one can derive even more benefit from each particular Ekadasi. Books devoted to Ekadasi are available that contain such information, so we will not include it here. However, reading the glories of each Ekadasi day, along with all the names of these days, will also achieve a similar goal of observing the Ekadasi vow. This also means that we are encouraged to increase our spiritual activities that day, which are centered around the chanting of the holy names of the Lord. Charity, especially to advanced devotees and preachers of the dharma, or directly engaging in activities of Krishna consciousness, Deity worship, chanting the purusha-sukta hymns, or other spiritual activities on Ekadasi are also highly recommended and brings great spiritual benefits to the performer.
It is said that even if one mistakenly misses the observance of an Ekadasi, he or she may make up for it by observing it the very next day on Dvadasi, and then break one’s fast from grain on the next day, Trayodasi. One may also observe the special fast on Nirjala Ekadasi. This is also called Bhima Ekadasi. This is because the Pandava brother known as Bhima was so strong and had such a voracious appetite that he could not observe Ekadasis twice a month. He could not fast because he was too hungry. So Lord Krishna told him to merely observe one Ekadasi a year, which is the Nirjala Ekadasi. Nir jala means no water. So he had to observe at least one Ekadasi a year, and on that day he had to abstain from not only beans and grains, but from all foods, even water. So devotees who miss an Ekadasi day often observe a complete fast from all food and liquids on the Nirjala Ekadasi, which is usually sometime in June, and thus make up for whatever was missed. However, this is a very potent Ekadasi, so a complete fast on this day gives one who observes this many pious credits.
Sometimes there is a day called Mahadvadasi. This is when Ekadasi is astronomically combined with Dvadasi, or the twelfth day of the full moon or new moon lunar cycle. This is called a pure Ekadasi and the observance is often started the evening before Mahadvadasi and through the next day with the basic Ekadasi fast.
Breaking the Ekadasi fast on the next day with some foodstuffs made from grains is usually done two-and-a-half hours or shortly thereafter from the time of the sunrise.
In the Caitanya-caritamrita (Adi-lila, 15-9-10), Sri Caitanya begs his mother to follow Ekadasi, as was expected of all His followers. And in the purport to this verse Srila Prabhupada explains that even though devotees eat food cooked for and offered to Lord Vishnu, prasada, which is spiritually potent and free from all karma, even on Ekadasi a devotee does not eat even maha-prasada that has grains in it, even though it can be saved for the next day.
In this way, by the observance of the special Ekadasi day and its special fast, a person can accelerate their spiritual growth and awareness, and free themselves from negative karma that will only further bind them to the continuous rounds of birth and death.
